De Aymara’s indianen hebben geen toekomst voor zich liggen

Tijdsbesef wordt beschouwd als een typisch menselijk fenomeen. Naast alle lichamelijk reacties op licht en donker – de biochemische processen – kunnen wij ons een voorstelling maken van hoeveel tijd er voorbij is. En we herinneren ons wat geweest is en maken plannen voor wat zal komen. De toekomst ligt voor ons en het verleden ligt achter ons. Voor de Aymara indianen niet. 

“Ooit waren zij een van de eerste inwoners van het Latijns-Amerikaans continent en tegenwoordig zijn er nog slechts één miljoen en zeshonderdduizend Aymara’s te vinden. De hoogste concentratie Aymara’s vind je bij het Titicaca-meer in het zuidoosten van Peru, het westen van Bolivia en het noorden van Chili.

Hun Indiaanse taal kent een uniek tijdsbesef. Wij Nederlanders zeggen “Je hebt nog een heel leven vóór je” of “ Gelukkig hebben we dat achter de rug”. De toekomst wordt vóór gesitueerd en het verleden achter de spreker. Tot voor kort werd aangenomen dat alle volken (ongeacht taal of cultuur) zich het verleden voorstellen achter en de toekomst voor zich. Dit zou samenhangen met de menselijke fysiologie (ogen vóór het hoofd) en de manier van bewegen (voorwaarts niet zijwaarts).

Echter bewijst de Aymara-taal,  als een van de weinigen, het tegendeel.  Als Aymara’s tijd beschrijven dan bevindt het heden zich vlak vóór hun voeten. De toekomst bijvoorbeeld “Dit jaar” wordt aangeduid met het wijzen met hun duim over hun schouder. In het geval van “Verleden jaar” wijzen ze naar een punt verder wat vóór de spreker. Om de verstreken tijd aan te duiden, maakt men een handbeweging naar voren, over de volle lengte van de arm als het gaat over een ver verleden. Kortom, de gebaren bevestigen de taaluitingen.

Maar hoe komt dit nu eigenlijk? Het antwoord hierop is te vinden in de manier waarop zij “kennis”  associëren met zicht. Zij leggen de nadruk op visuele waarneming als bron van kennis. Bijvoorbeeld een Aymara die zegt: „Gisteren kookte mijn moeder aardappels” gebruikt verschillende werkwoordsvormen wanneer hij dat zelf heeft gezien en wanneer hij dat niet heeft gezien. Er wordt daarmee in de taal een onderscheid gemaakt tussen wat binnen en buiten de gezichtskring ligt. Dit verklaart ook de scheidslijn tussen de ongeziene toekomst en het zichtbare heden en verleden.” 1)

Voor mij is het niet zo verbazingwekkend. Meer samenlevingen in balans, de zogenaamde ‘primitieve stammen’, hebben een heel logische manier van naar de wereld kijken werd mij ooit vertelt. Zij reizen in de trein bijvoorkeur altijd achterste voren  want “men kan nooit weten wat de toekomst te bieden heeft.” En daarom bevindt de toekomst zich -ten opzichte van jezelf – achter je. Dat is het grote onbekende.

1) Uit: https://www.cafecultura.nl/de-aymara-cultuur-in-bolivia-peru-en-chili/

Lees meer hierover in het krantenartikel in NRC